Taalbarrières overbruggen

De communicatie tussen ouders en de school is belangrijk, zeker om de ouderbetrokkenheid te verhogen. Het niet afstellen van de communicatie op anderstalige ouders vanuit een eentaligheidsideologie leidt tot uitsluiting en ongelijke kansen. 

Bij communicatie met anderstalige ouders gaat het niet om een zwart-wit situatie: mensen spreken wel of geen Nederlands. De meeste ouders bevinden zich in een grijze tussenzone. Deze grote groep vraagt om een aangepaste communicatie. Hierbij kun je zowel je taal aanpassen als verschillende ondersteuningsmiddelen hanteren om vanuit een pragmatische en realistische aanpak met àlle ouders te communiceren en àlle ouders te betrekken.

Wat zegt de wet?Volgens de taalwetgeving is een school een openbare dienst. De wet zegt: communicatie mag enkel in het Nederlands. Alleen de Franstalige scholen in de faciliteitengemeenten vormen een uitzondering.  

In de praktijk laat de Vaste Commissie voor Taaltoezicht in uitzonderlijke gevallen toch toe dat je vreemde talen gebruikt, namelijk als je communicatie aan vier voorwaarden voldoet ( Klasse voor leraren, 2012 (2012). In andere talen communiceren met ouders? Klasse voor leraren. ):

1. Je blijft duidelijk een Nederlandstalige school, geen twee- of meertalige. Je gebruikt andere talen niet systematisch. Alleen in uitzonderlijke gevallen of als overgangsmaatregel.
2. Je hebt een goede reden om de vreemde taal te gebruiken, een bijzonder doel. Bijvoorbeeld: je wilt integratie bevorderen. Of je hebt belangrijke informatie voor personen die geen Nederlands kennen. Of je hebt dringend inlichtingen nodig van een anderstalige ouder.
3. Je gebruikt de vreemde taal altijd naast het Nederlands. Je anderstalige boodschap bevat niet méér informatie dan de Nederlandse. Ook geen andere informatie. Je vermeldt duidelijk dat het om een vertaling gaat.
4. Je anderstalige communicatie is alleen bestemd voor het anderstalige publiek en niet voor de Nederlandstaligen.

In schriftelijke communicatie

Voor schriftelijke communicatie met ouders verwijzen we naar de algemene tips onder ‘schriftelijke communicatie’. 

Voor de schriftelijke communicatie met anderstalige ouders zetten we volgende tips nog eens extra in de verf: 

• Maak de kern-inhoud visueel met pictogrammen, foto’s en tekeningen. Ouders met een lage taalvaardigheid zullen woorden sneller begrijpen als ze dit aan een beeld kunnen vastkoppelen. Maar let op voor volgende valkuilen:
• Het moet steeds duidelijk zijn bij welke zin de afbeelding hoort.
• Een reeks foto’s vormt niet voor iedereen hetzelfde verhaal. Arabisch geletterden zullen een reeks foto’s bijvoorbeeld van rechts naar links lezen. 

• Kleuren kunnen gebruikt worden om de betekenis van een brief aan te geven. Bv. gele brieven moeten ondertekend worden en terug meegebracht worden, groene brieven zijn gewone mededelingen, blauwe brieven zijn vragen om materiaal mee te brengen, rode brieven zijn uiterst belangrijk om te lezen. 

• Brieven kunnen ook vertaald worden. Hiervoor kunt u beroep doen op sociale vertaaldiensten. Voor meer info verwijzen we naar deze website.

In mondelinge communicatie

In  Klasse voor leraren, 2008, a (2008). 6 tips voor mondelinge communicatie met anderstalige ouders. Klasse voor leraren. worden volgende 6 tips meegegeven om de communicatie met anderstalige ouders vlotter te laten verlopen: 

1. Wees je bewust van je non-verbale communicatie. In gesprekken met anderstalige ouders bepaalt deze een nog groter aandeel van de communicatie. 
2. Gebruik de context zoveel mogelijk. Spreek bijvoorbeeld af in de klas en neem de toetsen erbij als je het over de prestaties van een leerling hebt. Of ga naar de eetzaal, als je het over het middageten hebt.
3. Gebruik enkelvoudige zinnen. Vermijd bijzinnen. Dat lijkt logisch, maar vaak verval je net in een plechtig taaltje als je terugvalt op Algemeen Nederlands.
4. Verval niet in vakjargon of omschrijf wat het betekent. Ga er niet te snel van uit dat ouders bijvoorbeeld weten waar een C-attest voor staat.
5. Een onschuldige opmerking als Ik zal het raam eventjes dichtdoen kan verwarrend zijn voor een anderstalige ouder. De ouder begrijpt misschien niet meteen dat dit een opmerking tussendoor is, die niets met het eigenlijke gesprek te maken heeft. Betrek dus zo weinig mogelijk bijkomstige zaken in het gesprek.
6. Onderdruk de neiging om een zin in andere woorden te herhalen. Dat is goed bedoeld maar herhalen verwart soms meer dan dat het duidelijk maakt. De ouder denkt al snel dat het over iets nieuws gaat.
7. Wees consequent in je woordkeuze. Kies tijdens het gesprek voor ‘leraar’ of voor ‘leerkracht’. Voor ‘sport’ of voor ‘lichamelijke opvoeding’.”

Klasse voor leraren ontwikkelde laagdrempelige vertaalfiches (2013) om de communicatie met anderstalige ouders aan te gaan bij verschillende momenten of gesprekken, bijvoorbeeld: inschrijvingsmomenten, luizen in de klas, positief opvoeden, zindelijkheid, oudercontacten,... .

Werken met een tolk

Soms wordt een oudere broer of zus of andere vrienden en familieleden ingeschakeld om gesprekken met anderstalige ouders te vertalen. Dit is echter geen ideale situatie. Zo geef je deze persoon een vorm van macht over informatie . Bovendien ben je er niet zeker van dat alle informatie wordt vertaald en of de jongeren de boodschap zelf goed heeft begrepen. Boodschappen kunnen zo doorheen de vertaling wel al eens omgevormd worden.

Deze positie kan ook vervelend zijn wanneer slecht nieuws moet worden overgebracht. Onderstaand filmpje uit de zorgsector illustreert dit:

 Om dergelijke situaties te voorkomen kan je een sociaal tolk inschakelen. Klasse neemt je mee op sleeptouw met tolk Anna: 

Tolken die worden ingeschakeld in opdracht van een voorziening, zoals een school, worden sociale tolken genoemd. Onderstaand filmfragment ‘Sociaal tolken ter plaatse’ geeft meer achtergrondinformatie over sociaal tolken. Welke tips kun je afleiden uit dit filmpje omtrent het werken met een tolk? 

 Enkele tips bij het werken met een tolk (uit: Klasse voor leraren, 2008, a (2008). 6 tips voor mondelinge communicatie met anderstalige ouders. Klasse voor leraren. ):  

• Neem op tijd contact. Soms kan het wel eventjes duren voordat er een geschikte tolk beschikbaar is. 
• Geef de tolk door waarover het gesprek zal gaan en waar er eventueel meer informatie beschikbaar is over het onderwerp. Zo kan de tolk zich voorbereiden en eventueel moeilijke woorden (zoals dyslexie) opzoeken. 
• Bereid de tolk kort voor op het soort gesprek. Zal er slecht nieuws worden gebracht? Zijn er bepaalde spanningen tussen de gesprekspartners?
• Zorg voor een voorbereide gespreksstructuur. Deel het gesprek op in deeltjes van vragen en antwoorden in plaats van lange monologen. Zou behoud je ook meer de controle over het gesprek.  
• Bereid je erop voor dat een gesprek met een tolk steeds langer duurt dan een gewoon gesprek. 
• Zorg ervoor dat de tolk niet samen met de ouder of leerling moet wachten vóór het gesprek. 
• Neem de leiding in het gesprek. De tolk is er om jou te ondersteunen, niet omgekeerd.
• Neem strategische zitplaatsen in zodat je direct contact met de ouders of leerling kunt behouden. Kijk je gesprekspartners in de ogen als je spreekt. Het gaat in de eerste plaats om het contact met de ouder. De tolk is hier een middel toe.
• Geef de tolk de kans zich voor testellen. Benadruk dat de tolk neutraal en volledig vertaalt en dat de inhoud van het gesprek door de tolk geheim blijf behouden. Maak eventueel wantrouwen bij de ouder of de leerling bespreekbaar. 
• Vermijd jargon en omschrijf moeilijke woorden of afkortingen. 
• Stel je vragen rechtstreeks aan de ouder of het kind. De tolk is geen intercultureel bemiddelaar of cultuurexpert. 
• Indien de leerling, broer of zus ook vlot tweetalig is, spreek dan duidelijk af dat enkel de tolk vertaalt. 

Voor korte boodschappen of crisissituatie zijn telefoontolken erg bruikbaar. Onderstaand filmfragment toont hoe telefoontolken in zijn werk gaat:  

Onderstaande links tonen je waar je terecht kan voor een tolk:

• Kruispunt Migratie-Integratie.  
• Vlaamse tolkentelefoon.