Racisme en pesterijen

Mijn zoontje was twee en een half jaar oud, een rustige jongen thuis, maar op school bleek hij toch agressief. Hij schopte er van alles kapot. Ik heb verschillende keren de leerkracht aangesproken, maar de zaak verbeterde niet. Mijn zoontje vertelde me thuis dat niemand van de andere kinderen zijn hand wou vasthouden, dat ze ‘vuile Turk’ tegen hem riepen. [...] (Gul, mama in: Intercultureel Netwerk vzw, 2004 Intercultureel Netwerk vzw (2004). Door de bril van ouders. Een denk- en doeboek voor gemotiveerde scholen en leerkrachten. Gent: Provincie Oost-Vlaanderen. ).

Verkenning

“Makak!”, “Vuile Turk!”, “Alle moslims zijn terroristen”, “Negers zijn dom”.

Naast dergelijke uitspraken kan racisme zich ook uiten in non-verbaal, geschreven, grafisch, seksueel of fysiek gedrag omwille van iemands etnisch-culturele afkomst. Dit kan erg expliciet zijn maar ook subtiel zijn, een eenmalig mopje zijn of deel uitmaken van frequent pestgedrag.

MO* onderzocht via individuele gesprekken en focusgroepen het fenomeen racisme onder lagere schoolkinderen. De resultaten benadrukken de grote uitdaging voor leerkrachten om op gepaste wijze met racisme in hun klassen en scholen om te gaan. 

Verruim je blik Racisme - De uitdaging aangaan

Welke tips neem je mee uit de getuigenissen van deze docentes uit het Zorportaal van het IVV Sint-Vincentius te Gent?

Concreet en onmiddellijk – brandjes blussen

Maar wat doe je wanneer je als leerkracht dergelijke racistische uitspraken hoort of geweld waarneemt op basis van racisme? Perplex kun je wel even staan, maar negeren is op dat moment geen optie. Slim reageren is een kunst. Maar hoe doe je dat?

Vanuit de visie op leren VOOR diversiteit zijn we ervan overtuigd dat racistische incidenten die worden waargenomen door de leerkracht niet anders moeten worden aangepakt dan anderen vormen van agressie tegenover mensen die ‘anders’ zijn.

Op basis van het artikel ‘Hoe reageer jij op racisme?’ uit Klasse voor leraren formuleren we enkele tips die je kunnen steunen in het onmiddellijk reageren op geweld op basis van het anders-zijn:

  • Laat duidelijk merken dat je de uitspraak hebt gehoord of het geweld hebt gezien. Anders denkt de ander dat hij of zij gewoon zijn of haar gangetje kan gaan.
  • Reageer slim: tracht de uitspraak of het gedrag te kaderen.
    • Wat zijn de onderliggende bedoelingen? Heerst er een bepaalde frustratie omtrent een gebeuren in de klas (bv. slechte resultaten), wil hij of zij enkel kwetsen en choqueren, of is de uitspraak misschien gebaseerd op een negatieve persoonlijke ervaring?
    • Tracht inzicht te krijgen in de gevoelens en motieven die aan de basis liggen van het gedrag. Stel hierbij droog de juiste vragen. Op basis waarvan doe je deze uitspraak of stel je dit gedrag? Wat is voor discriminerende persoon belangrijk en waar is hij of zij bang voor? De ander moet zich zo verantwoorden en bewijslast op tafel leggen.
    • Probeer te achterhalen waarover het eigenlijk gaat. De checklist ‘kaders van agressie’, en het TOPOI-model kunnen helpen om het incident te kaderen en je reactie bij te sturen op basis van wat je ziet. Probeer er van uit te gaan dat elk gedrag een positieve intentie heeft en tracht deze intentie te achterhalen.
  • Neem een duidelijk standpunt in: geweld, pesten en discriminatie kunnen niet!

Iedereen heeft vanuit zijn of haar eigen persoonlijkheid of ervaring een andere manier van reageren op vormen van agressie. Via de oefening ‘mond vol tanden’ werkt men aan de eigen verbale reacties op grensoverschrijdend gedrag. De checklist ‘kaders van agressie’ kan verder, naast het TOPOI-model, helpen om een situatie te kaderen. 

Oefening Met de mond vol tanden

Op langere termijn

Door het voortdurend blussen van kortstondige brandjes ga je van het ene crisismoment naar het andere maar blijven de dieperliggende problemen en dynamieken onaangeroerd.

Daarnaast is niet elke agressieve of gemene daad ook daadwerkelijk pestgedrag. Het is dan ook belangrijk om het specifieke gedrag en de processen te definiëren. Robinson & Maines, 2009 Robinson, G. & Maines B. (2009). Een schreeuw om hulp. De No-Blame-aanpak bij pesten. Mechelen: Bakermat. definiëren pesten als:

  • Een vorm van sociaal gedrag, meestal groepsgedrag.
  • Dat zich regelmatig voordoet, gespreid in de tijd.
  • Te maken heeft met ongelijke machtsverhoudingen,
  • Beantwoordt aan de behoeften van diegenen die de macht in handen hebben,
  • Diegenen schaadt die niet bij machte zijn het te stoppen,
  • En allerlei vormen kan aannemen: verbaal, fysiek of psychologisch,

Om (racistisch) pestgedrag aan te pakken moet er op langere termijn expliciet aandacht besteed worden aan volgende curatieve en preventieve zaken die zich situeren op verschillende niveaus van de preventiepiramide:

  • Het opzetten van een begeleidingsplan voor de pester(s), de gepeste(n) en, indien nodig, de hele klas. Dit kan via de No Blame-aanpak.
  • In de lessen expliciet aandacht besteden aan leren IN diversiteit en leren VOOR diversiteit waardoor diversiteit een integraal onderdeel wordt van het curriculum. 
  • Preventief werken aan sociale vaardigheden en weerbaarheid. Hier kun je oog voor hebben in de lessen in combinatie met leren IN Diversiteit.
  • Een goed contact onderhouden met ouders zodat deze zich betrokken voelen bij het beleid en de ondernomen acties.
  • Een duidelijk anti-racistisch schoolbeleid dat kadert binnen het algemene pestbeleid. Het onderwerp wordt zo beschouwd als ‘specifiek’ maar niet ‘apart’. Hierbij is het noodzakelijk dat de hele school meewerkt aan de ontwikkeling en toepassing van het beleid. De preventiepiramide maakt dit visueel.

I mean, the school as a whole, our discipline structure is very strong so, pupils know where the boundaries are, etc. so if that does happen, they’re dealt with the same as if they were being bullied for any other reason and I think it does get dealt with very quickly and very effectively (Leerkracht in Asare, 2009 Asare, Y. (2009). ‘Them and Us’: Race Equality Interventions in Predominantly White Schools. Runnymede Trust. ).

Leesvoer:
Creative Commons License